Πώς οι Κρητικοί παρασκευάζουν το λάδανο, στα 1547
«Ανάμεσα στα άλλα αξιομνημόνευτα που μπορεί να παρατηρήσει κανείς στην Κρήτη, είναι κι ο τρόπος παρασκευής του λάδανου, μιας ουσίας από τις πιο φημισμένες στα αρώματά μας. Το λάδανο δεν παράγεται από το Λήδο, όπως πίστευαν οι Αρχαίοι, αλλά από έναν άλλο μικρό θάμνο τον κίστο, cistus [Cistus creticus, αλαδανιά] που φυτρώνει σε τέτοιες ποσότητες στον τόπο αυτό ώστε να καλύπτει όλα τα βουνά του νησιού. Ο θάμνος αυτός μένει από τη φύση του καταπράσινος όλες τις εποχές, ακόμη κι όταν χάσει τα ανοιξιάτικά του φύλλα και άνθη, και όταν πέσουν το χειμώνα τα φύλλα του, βγάζει αμέσως νέα, κι αυτά, το καλοκαίρι, με τη θερμότητα του ήλιου, παράγουν μια ελαιώδη ουσία που τα καλύπτει σαν δροσιά. Όσο η ζέστη είναι πιο καυτή το καλοκαίρι, τόσο και περισσότερη από την ουσία αυτή καλύπτει τα φύλλα του.
Ένα είδος του κίστου αυτού φυτρώνει αυτοφυώς και στις περιοχές του Oise και του Maine, και κυρίως στα περίχωρα του οικισμού Fouletourte, κοντά στη Soulletière (ο τόπος γέννησής μου). Το φυτό αυτό μοιάζει πολύ με αυτό στην Ελλάδα, αλλά είναι πολύ μικρότερο.
Οι Έλληνες συλλέγουν αυτό το λάδανο (ή λάβδανο), χρησιμοποιώντας ένα ειδικό εργαλείο που αποκαλούν κοινώς Εργαστήρι. Το εργαλείο αυτό μοιάζει με μικρή τζουγκράνα, χωρίς δόντια, έχει στερεωμένα πάνω του, από το ένα άκρο τους, μια σειρά από λουριά που κρέμονται. Τρίβουν, λοιπόν, απαλά αυτά τα λουριά πάνω στους θάμνους και αυτή η δροσιά προσκολλάται πάνω σε αυτά τα λουριά. Είναι μια εργασία αφάνταστα κοπιαστική καθώς πρέπει να είναι συνέχεια κάτω από τον ήλιο στα βουνά τις πιο ζεστές μέρες του καλοκαιριού. Όλη αυτή η προσπάθεια είναι αφάνταστα κοπιαστική. Για να μαζέψει κανείς λάδανο, πρέπει να τρέχει στα βουνά, κάτω από τον καυτό ήλιο όλη τη μέρα, και μάλιστα σε περιόδους καύσωνα. Συνήθως την εργασία αυτή την κάνουν καλόγεροι, δηλαδή Έλληνες μοναχοί. Και το μέρος της Κρήτης που παράγεται η μεγαλύτερη ποσότητα [λάβδανου], είναι στους πρόποδες της όρους Ίδη, στο χωριό Cigualinus [Σείσες ή Πέρα Γαλήνους], καθώς και στις περιοχές κοντά στον Μυλοπόταμο».
Μετάφραση: Ιόλη Βιγγοπούλου
